هرپانژینا - علایم، علل، و درمان

• جین لئونارد، دکتر دانیل مورل
• ترجمه هامیک رادیان

هرپانژینا (هرپانژین) با زخم‎ها یا تاول‎های کوچکی در قسمت پشت گلو و سقف دهان مشخص می‎شود و به طور معمول کودکان را در طول فصل تابستان و ماه‌های پاییز مبتلا می‎کند.
هرپانژینا که یک عفونت دهان و گلو است، تــوسط گروهی از ویروس‎ها موسوم به انتروویروس‎ها ایجاد می‎شود. این بیماری شبیه بیماری دیگری موسوم به بیماری دست - پا - دهان (HFM) است که آن نیز توسط انتروویروس‌ها ایجاد می‎شود. اگرچه هر دو بیماری تاول و اولسر ایجاد می‎کنند، محل بروز این ضایعات متفاوت است.
عفونت‎های ایجاد شده توسط انتروویروس‎ها به شدت مسری هستند و به سادگی از یک کودک به دیگری منتقل می‎شوند. اگرچه هرپانژینا در بزرگسالان نیز بروز می‎کند، احتمال بروز آن در افراد بزرگسال اندک است، زیرا بزرگسالان آنتی‎بادی‌های لازم برای مقابله با این ویروس‎ها را تشکیل داده‎اند، حال آنکه در مورد کودکان چنین نیست.
در اکثر موارد هرپانژین به سادگی قابل درمان است، و علایم به سرعت رفع می‎شوند.

مطالب این مقاله:
• علل و ریسک فاکتورها
• علایم و نشانه‌ها
• درمان
• پیشگیری
• دورنما

علل و ریسک فاکتورها
بر مبنای اعلام بیمارستان کودکان استنفورد، رایج‎ترین انواع انتروویروس‎ها که سبب هرپانژینا می‎شوند عبارتند از:
• ویروس کوکساکی A
• ویروس کوکساکی B
• انتروویروس 71
• اکوویروس (کمتر شایع است)
بچه‌های 3 تا 10 ساـله در بالاترین ریسک برای ابتلا به این بیماری قرار دارند زیرا آنها هنوز در تماس با ویروس قرار نگرفته‌اند و در نتیجه آنتی‎بادی‎های مورد نیاز برای مقابله با این عفونت ویروسی در بدن آنان ایجاد نشده است.
شایع‌ترین راه گسترش هرپانژین از طریق تماس با ذرات سیستم تنفسی از طریق عطسه یا سرفه یا از راه تماس با مادۀ مدفوع است.
ویروس می‎تواند تا چندین روز در محیط خارج از بدن زنده بماند، و بر سطوحی مثل دستگیرۀ در، اسباب‎بازی‌ها و شیر آب و... به زندگی ادامه دهد.
ریسک ابتلا به هرپانژینا در موارد زیر افزایش می‎یابد:
• سن 3 تا 10 سالگی
• فصل‎های تابستان و پاییز در سرزمین‎های قرار گرفته در مناطق استوایی
• مدارس، کمپ‌های مدرسه‌ای، و مراکز نگهداری کودکان
• بچه‌هایی که دست‎های خود را منظم و به طور کامل نمی‎شویند
وقتی بچه‎ها با یک گونۀ خاص ویروس آلوده می‎شوند، گرایش به ایجاد ایمنی نسبت به آن گونه یا نژاد خاص ویروس در آنها ایجاد می‎شود. به هر جهت، هنوز خطر ابتلا به این بیماری بر مبنای ابتلاء به دیگر انواع ویروس در آنها وجود خواهد داشت.

علایم و نشانه‎ها
علایم هرپانژین در افراد متفاوت فرق دارد. به هر حال شایع‎ترین علایم بیماری شامل موارد زیر هستند:
• تب شدید
• گلودرد
• تاول‎ها و زخم‎های گلو و دهان، سبز رنگ با نوار بیرونی سرخ رنگ
• امتناع از خوردن غذا
• دشواری بلع
• فقدان اشتها
• سردرد
• درد در ناحیۀ گردن
• تورم غدد لنفاوی
• خستگی
• یاو‏ه‎گویی
• استفراغ
از آنجا که برخی کودکان ممکن است از خوردن و نوشیدن امتناع کنند، ممکن است در خطر کم‎آب شدن بدن قرار گیرند.
بچه‎های مبتلا به هرپانژین در 7 روز اول پس از ابتلا به عفونت بیشترین میزان واگیردار بودن بیماری را در خود دارند، با وجود اینکه ممکن است هیچ علامت بصری در آنها وجود نداشته باشد. این دوره از بیماری تحت عنوان دورۀ نهفتگی شناخته می‌شود.

چگونه هرپانژین را از HFM تشخیص دهیم
هرپانژین و HFM (بیماری دست، پا، و دهان) توسط یک گروه ویروسی ایجاد می‎شوند و علایم مشابهی دارند. این هر دو بیماری به طور عمده کودکان را مبتلا می‎کنند. به علاوه هر دو بیماری ممکن است چند روز پیش از بروز اولسرها کودکان را دچار تب و گلودرد کنند.
همانند هرپانژین، HFM نیز از طریق دست‎های آلوده، مادۀ مدفوع، و ترشحات سیستم تنفسی قابل انتقال است. درمان‌های هر دو بیماری یکسان بوده و هر دوی آنها گرایشی به رفع شدن در فاصلۀ 7 تا 10 روز دارند.
به هر جهت، برخی تفاوت‎ها بین این دو بیماری وجود دارد. محل قرارگیری اولسرها متفاوت است. در مورد هرپانژین، زخم‌ها در قسمت عقب دهان بروز می‎کنند حال آنکه اولسرهای HFM در بخش جلوی دهان ظاهر می‌شوند.
همان‎طور که از نام بیماری پیداست، کودکان دچار HFM در اغلب موارد همچنین به زخم‌هایی در کف پا و دست خود دچار می‌شوند. ضایعات هرپانژینا معمولاً در نواحی دهان و گلو ظاهر می‎شود.

تشخیص
تشخیص هرپانژین معمولاً بر اساس معاینۀ فیزیکی و گرفتن شرح حال انجام می‎شود.
از آنجا که اولسرها بسیار مشخص هستند، تمایز میان هرپانژین و دیگر اختلالات مبتلابه دهان و گلو آسان است.
به علاوه عواملی که ابتلا به هرپانژینا را در صدر تشخیص نسبت به سایر اختلالات قرار می‎دهند عبارتند از:
• زمان سال
• سن ابتلا بچه
• تماس با دیگر افراد مبتلا به بیماری
• دورۀ نهفتگی بیماری
اگرچه تست‎های آزمایشگاهی برای آزمایش انتروویرس‎ها در دسترس است، انجام این تست‎ها در مورد این بیماری عموماً ضرورت ندارد.

چه هنگامی باید به دکتر مراجعه کرد
مردم باید در صورت مشاهدۀ علایم هرپانژین به دکتر مراجعه کنند تا تشخیص رسمی بیماری انجام گیرد و احتمال دیگر بیماری‎ها از تشخیص خارج گردد.
در عین حال مراجعه به مراکز پزشکی به صورت فوری در صورت مشاهدۀ هر یک از علایم زیر ضروری است:
• تب 38 درجه یا تبی که ادامه‌دار است
• ادامۀ زخم‎های دهان یا گلو به مدت 5 روز یا بیشتر
• تهوع و استفراغ به مدت بیش از یک روز
در عین حال مراجعه به مراکز خدمات پزشکی در صورت دچار شدن فرد به علایم کم‎آبی بدن ضروری است. این علایم عبارتند از:
• خشکی دهان
• فقدان اشک
• تشنگی
• خستگی
• احساس سبکی سر، گیجی یا ضعف
• کم شدن میزان ادرار
• تیره رنگ شدن ادرار
• فرورفتگی گونه‌ها یا چشم‎ها

درمان
ویروس‌ها با آنتی‎بیوتیک قابل درمان نیستند، و هیچ داروی ضد ویروسی برای ویروس‎های مسبب هرپانژینا در دسترس نیست.
در نتیجه هدف درمان در هرپانژین کاهش ناراحتی و مدیریت علایم بیماری تا زمان رفع آن است، که معمولاً 7 تا 10 روز طول می‎کشد.
افراد دچار هرپانژین می‎توانند از داروهای ضد درد مثل ایبوپروفن یا استامینوفن استفاده کنند، که به کاهش تب، سردرد و درد دهان و گلو کمک می‌کنند.
این موضوع اهمیت دارد که برای مداوای این علایم از داروهای مناسب برای کودکان استفاده شود، زیرا برخی داروها مناسب این گروه سنی نیست. برای مثال، هرگز نباید به کودکان آسپیرین داد زیرا این دارو با سندرم رای مرتبط شده است، بیماری نادری که تهدید کنندۀ حیات است و سبب ورم مغز و صدمه دیدن کبد می‎شود.
دیگر گزینه‎های درمانی در دسترس عبارتند از:
• داروهای بی‎حسی موضعی: از لیدوکائین و دیگر کرم‎های موضعی و ژل‎ها می‎توان برای کاهش درد دهان و گلو استفاده کرد. مردم همیشه باید از داروهای متناسب با سن بیمار استفاده کنند.
• آبکشی دهان: شستشوی دهان با محلول آب گرم و نمک می‎تواند به تسکین درد دهان و گلو کمک کند. این کار را می‎توان بسته به نیاز تکرار کرد.
• سیراب شدن: از آنجا که کم‎آبی بدن یکی از عوارض بالقوۀ هرپانژینا است، سیراب نگه داشتن بدن اهمیت دارد. نوشابه‎های داغ و آب میوه توصیه نمی‎شود زیرا آنها ممکن است باعث تشدید درد دهان و گلو شوند.
• غذاهای فاقد تحریک: برخی از غذاها مثل غذاهای داغ، سرخ شده، تند، نمک‎دار یا آب مرکبات می‏توانند باعث تحریک زخم‎های دهان و گلو شوند. میوه‎های غیر خانوادۀ مرکبات (مثل موز)، سبزیجات، لبنیات، و دیگر غذاهای نرم در طول دورۀ بیماری هرپانژین گزینه‎های غذایی بهتری محسوب می‎شوند.
اگر علایم بیماری در طول یک هفته رو به بهبود نرود، یا تشدید شود، یا اگر علایم تازه‎ای بروز کند، مراجعۀ اورژانسی به مراکز درمانی ضروری است.

پیشگیری
مهم‎ترین کاری که برای پیشگیری از هرپانژین می‎توان انجام داد شستشوی کامل دست است. به بچه‎ها باید آموزش داد که پس از رفتن به دستشویی و پیش از غذا خوردن حتماً دست‌های خود را به طور کامل شستشو کنند.
در هنگام عطسه یا سرفه باید جلو دهان خود را بپوشانند و برای پیشگیری از گسترش ویروس بلافاصله دست‎های خود را بشویند.
والدین اطفال مبتلا به هرپانژین باید دست‎های خود را مدام شستشو دهند، به ویژه در صورت تعویض لباس بچه‎ها یا تماس با ترشحات آنها. تمیز و ضد عفونی کردن وسایل آشپزخانه، دستشویی، حمام، اسباب بازی‎ها و لباس‎ها به طور کامل ویروس را از بین می‎برد.
پیشگیری از رفتن بچه به مدرسه یا کمپ برای اجتناب از ریسک گسترش بیماری به دیگران قابل توصیه است.

دورنما
اگرچه هرپانژین بسیار واگیردار است، به طور معمول بیماری خفیفی است که در طول 7 تا 10 روز از بین می‎رود.
شایع‎ترین عارضه در این بیماری کم‌آبی بدن است، اما از این عارضه می‎توان با استراحت در محیط خانه اجتناب کرد. دیگر عوارض در این بیماری نادر است.
اگرچه مواردی از مرگ و میر بر اثر هرپانژینا گزارش شده است، این موارد نادر بوده و بیشتر مربوط به بچه‌های زیر 1 سال است.
هرچند بروز هرپانژین در میان بزرگسالان شایع نیست، برخی تحقیقات عنوان می‌کنند زنان بارداری که دچار این بیماری می‎شوند ممکن است در ریسک بالاتری برای ابتلا به عوارض جانبی بارداری مثل وزن کم نوزاد هنگام تولد، وزن کم بچه بر مبنای سن بارداری و زایمان زودرس قرار داشته باشند.

Source:
Herpangina: Symptoms, causes, and treatment
Last reviewed Fri 21 July 2017
By Jayne Leonard
Reviewed by Daniel Murrell, MD