بلوغ در پسران و دختران - آنچه دانستنش نیاز است

• کریستین نوردکویست، دکتر کارن جیل
• ترجمه نادر اکبری سراوانی

وقتی کودکان به اوایل دورۀ نوجوانی می‎رسند بلوغ در آنان آغاز می‎شود. بلوغ تغییراتی است که به بزرگسالی و ایجاد توانایی بچه‎دار شدن منجر می‎شود.
تغییرات دورۀ بلوغ بر ابعاد، شکل، و ترکیب‎بندی بدن و نیز سیستم‌ها و ساختارهای بدن تأثیر می‎گذارد. امکان بروز تغییرات روان‌شناختی و اجتماعی نیز وجود دارد. دختران و پسران در نیمۀ نخست بلوغ دچار رشد سریع می‎شوند، و هنگامی که بلوغ کامل می‎گردد رشد مزبور متوقف می‎شود.
پیام‏‌های هورمونی ارسال شده از مغز به بدن می‎گویند که زمان بلوغ فرا رسیده است. پیام‎ها در دختران به تخمدان‌ها و در پسران به بیضه‌ها می‎رود.
در پاسخ به پیام مغز تخمدان‌ها و بیضه‎ها طیفی از هورمون‎ها را ایجاد می‎کنند که محرک رشد و تغییرات در بخش‎های مختلف بدن شامل دستگاه‎های تولید مثل، پستان‎ها، پوست، عضلات، استخوان‎ها، مو و مغز می‎شوند.

مطالب این مقاله:
• هورمون‎های زنانه و مردانه و بلوغ
• بلوغ بر دختران چگونه تأثیر می‎گذارد؟
• در بلوغ برای پسران چه اتفاقی می‎افتد؟
• تبعات بلوغ زودرس چیست؟
• تبعات بلوغ دیررس چیست؟

هورمون‎های زنانه و مردانه و بلوغ
بلوغ از برخی جهات بین دختران و پسران متفاوت است. دختران 1 تا 2 سال زودتر از پسران به بلوغ می‎رسند و معمولاً این دوره را سریع‌تر به پایان می‎برند.
دختران به قد دورۀ بزرگسالی خود می‎رسند و تقریباً 4 سال پس از بروز نخستین نشانه‎های جسمانی بلوغ می‎توانند بچه‎دار شوند، اما رشد دوران بلوغ در پسران تا حدود شش سال پس از بروز نخستین علایم قابل رویت ادامه پیدا می‎کند.
دورۀ بلوغ در دختران می‎تواند از 9 تا 14 سالگی ادامه داشته باشد حال آنکه این دوره برای پسران از 10 تا 17 سالگی ادامه پیدا می‎کند.
هورمون‎های جنسی اصلی تستوسترون و اندروژن هستند. تستوسترون تغییرات مرتبط به ایجاد صفات نرینه یا "مرد شدن" شامل خشن‌تر و عمیق‌تر شدن صدا، ریش، و رشد عضلانی را ایجاد می‎کند.
رشد زنان به میزان زیادی وابسته به استروژن و استرادیول است. استرادیول رشد رحم و پستان را تقویت می‎کند.
هم مردان و هم زنان استرادیول دارند اما میزان آن در دختران بیش از پسران افزایش می‎یابد و مقدار آن در زنان بیش از مردان است. مشابهاً تستوسترون نقشی در زنان بازی می‎کند اما میزان آن بسیار کمتر از مردان است.

بلوغ بر دختران چه تأثیری می‎گذارد؟
در طول بلوغ، دستگاه‎های جنسی زنانه رشد می‌کنند، و عادت ماهانه در آنان آغاز می‌شود. پس از این بارداری قابل انجام است.
نخستین نشانۀ بلوغ ممکن است ترشحات واژینال و ظاهر شدن مو در ناحیۀ تناسلی، زیر بغل و روی پاها باشد.
پوست چرب‎تر مـی‎شود، و بدن عرق بیشتری تولید می‎کند، که استفاده از دئودورانت را ضروری می‎سازد. دلیل این موضوع آن است که روغن و غدد تعریق در حال رشد هستند. آکنه نیز شایع است.
تغییراتی در شکل و اندازۀ بدن بروز می‎کند:
• پستان‎ها شروع به رشد می‎کنند که اغلب با بروز یک برآمدگی کوچک و گاه دردناک درست زیر نوک پستان آغاز می‎شود
• لگن‎ها پهن و بزرگ می‎شوند، کمر تا حدودی کوچک می‎شود و چربی اضافی در ناحیۀ شکم و کفل ایجاد می‎گردد
• دست‎ها و پاها ممکن است سریع‎تر از دیگر قسمت‌های بدن رشد کنند.
برخی از دختران ممـــکن است در طول این مرحله دچار ناراحتی‎هایی شوند اما این ناراحتی‎ها نرمال است. انباشت چربی اضافی نیز نرمال محسوب می‎شود و این لزوماً بدین معنی نیست که دختر دچار اضافه وزن است.
احتمال ایجاد نوسان عاطفی وجود دارد که به ویژه در پیرامون زمان پریود ماهانه باعث بروز حالت تحریک‎پذیری می‎شود. دلیل این موضوع آن است که سطح هورمون‎ها در طول چرخۀ عادت ماهانه تغییر می‎کند.
اگر تغییرات عاطفی مزبور بسیار قوی و شدید باشد، دکتر ممکن است مصرف برخی داروها را تجویز کند یا تغییراتی در سبک زندگی مثل ورزش منظم را توصیه نماید که می‎توانند به کاهش اثرات تنش پیش از قاعدگی (PMT) یا سندرم پیش از قاعدگی (PMS) کمک کنند.

در بلوغ برای پسران چه اتفاقی می‎افتد؟
وقتی پسری وارد دورۀ بلوغ می‎شود، کیسۀ بیضه نازک‎تر و سرخ‌تر می‎شود، و بیضه‌ها شروع به رشد می‎کنند. در پیرامون سن 13 سالگی آلت تناسلی پسران رشد کرده و دراز می‎شود.
حنجره یا لارنکس بزرگ‎تر می‌شود، عضلات تارهای صوتی رشد می‎نمایند، و صدا "خش" برداشته یا "می‌شکند" و در نهایت عمیق می‎شود.
ممکن است "احلام خیس" نیز در کار باشد که در آن پسران در طول خواب دچار نعوظ می‎شوند و صبح با پیژامه‎های مرطوب و نمناک از خواب بیدار می‎شوند. نعوظ‌های غیر ارادی نیز ممکن است در این زمان بروز یابند.
این اتفاقات همگی به صورت خودکار رخ می‎دهند و معمولاً بی‌آنکه حتی آلت تناسلی لمس شود و نیز بی‎آنکه پسران افکار یا رویاهای جنسی در سر داشته باشند. پسران قادر به پیشگیری از این اتفاقات نیستند: آنها صرفاً بخشی از روند رشد محسوب می‎شوند.
بزرگ شدن پستان نامعمول نیست. تغییرات هورمونی ممکن است باعث بروز نوعی برآمدگی زیر نوک یکی از پستان‌ها یا هر دوی آنها شود که حس حساسیت یا حتی درد ایجاد می‎کنند. در نهایت این درد و ورم از بین می‎رود.
پوست روغنی‎تر می‎شود و عرق بیشتری تولید می‎گردد زیرا غدد تعریق و روغن در حال رشد هستند. آکنه شایع است. ممکن است نیاز به استفاده از دئودورانت وجود داشته باشد.
اندازۀ بدن تغییر می‎کند، و رشدی جهشی ایجاد می‌شود، که در فاصلۀ دو سال پس از آغاز بلوغ به اوج خود می‎رسد.
دست و پا ممکن است سریع‎تر از دیگر قسمت‌های بدن رشد کنند که این ممکن است باعث ایجاد حالت دست و پا چلفتی بودن در پسران شود. زمانی که رشد عضلانی آغاز می‎شود محتوی چربی کلی بدن رو به کاهش می‎گذارد.
موی بدن در ناحیۀ شرمگاهی، زیر بغل و روی دست و پا شروع به رشد می‎کند و موی صورت در نواحی اطراف لب‌ها و چانه ظاهر می‎شود.
موی صورت را می‎توان اصلاح کرد. این کار می‎تواند منجر به بروز راش شود به ویژه اگر پسران دارای پوست حساس باشند اما در این مورد نیز برخی ژل‌ها یا کف‌ها برای کمک به پیشگیری از بروز راش در دسترس است. ریش‌تراش‌های برقی ریسک بریدگی صورت را در پسران کاهش می‎دهند.
احساسات تغییر می‎کنند و امکان بروز نوسان خلقی وجود دارد. در یک لحظه مرد جوان ممکن است در حال خندیدن به نظر برسد و لحظۀ بعد ناگهان این حس جای خود را به گریه بدهد. احتمال بروز احساس خشم شدید وجود دارد.
دلیل این موضوع تا حدودی به دلــیل افزایش میزان هورمون‎ها در بدن است اما در عین حال می‎تواند به این دلیل نیز باشد که کنار آمدن با تمامی تغییراتی که در بدن ایجاد می‎شود دشوار است.
هم پسران و هم دختران در این برهه از زندگی نیاز به حمایت دارند و برای مثال یکی از اعضاء مسن‌تر خانواده باید با آنان در مورد تغییرات ایجاد شده و شیوۀ کنار آمدن با آنها صحبت کند.

تبعات بلوغ زودرس چیست؟
تحقیقات نشان می‎دهند که اکنون زمان آغاز بلوغ کوتاه‎تر شده است. دو نوع بلوغ زودرس وجود دارد که یکی از آنها نیاز به مراقبت پزشکی دارد.
در سال 2010 یک مطالعه بر روی 1200 دختر آمریکایی بر مبنای اندازه‌گیری رشد پستان، پی برد که بلوغ 10.4 درصد دختران سفیدپوست غیر اسپانیایی تبار در سن 7 سالگی و بلوغ 18.3 درصد آنان در 8 سالگی شروع شده بود.
میزان افزایش در مقایسه با مطالعۀ مشابه انجام شده در سال 1997 چشمگیر است.
نشانه‌های شایع تغییرات اولیه بروز پیش از هنگام موی زهاری و بوی ناخوش بدن است. دختران ممکن است به صورت زودهنگام دچار رشد پستان شوند اما این رشد غالباً به صورت تودۀ چربی است و رشد مزبور غیر پیشرونده تلقی می‎شود.
اغلب اینها متغیرهای رشد نرمال و توسعۀ فیزیکی هستند. آنها دلیلی برای نگرانی محسوب نمی‎شوند و هیچ مداخله‎ای در این مورد توصیه نمی‎شود.
این نوع بلوغ زودرس نتیجۀ ترکیبی از عوامل ژنتیکی، زیست‌محیطی و شخصی نظیر وزن تلقی می‎شود.
از سوی دیگر بلوغ پیش‎رس ممکن است نشان دهندۀ مشکلات زیربنایی باشد.
بلوغ را پیش‌رس می‎توان قلمداد کرد اگر که در سن 7 تا 8 سالگی در دختران و پیش از 9 سالگی در پسران شروع شود. دختران دارای رشد پستان در یک دورۀ 4 تا 6 ماهۀ مشاهده، یا پسران دارای بزرگ شدن پیشروندۀ آلت تناسلی و بیضه، و رشد کلی سریع ممکن است نیاز به مراقبت پزشکی داشته باشند.
ممکن است به انجام درمان‌هایی برای توقف موقت اثرات هورمون‎ها نیاز باشد به ویژه اگر این عدم تعادل بتواند سبب مشکلاتی در ادامۀ زندگی شود که از جملۀ آنها می‎توان به تضعیف استخوان یا فقدان رشد اشاره کرد.

تبعات بلوغ دیررس چیست؟
اگر دختری در سن 14 سالگی هیچ‌گونه نشانه‎ای از رشد پستان نداشته باشد یا تا 16 سالگی هیچ عادت ماهانه‌ای را تجربه نکند، یا اگر بیضه‌های پسری تا سن 14 سالگی رشد نکند، آنها باید به پزشک مراجعه کنند.
یک آزمایش خون می‎تواند مشکلات هورمونی احتمالی را آشکار کند. اسکن MRI یا اولتراسوند می‎تواند نشان دهد که غدد داخل بدن به درستی کار می‎کنند یا خیر.
علل زیربنایی تأخیر در بلوغ شامل اختلالات خوردن، مثل آنورکسیا نرووسا و اختلالات هورمونی و برای مثال کم‎کاری غدۀ تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم است.
دیابت، بیماری کلیوی، یا آسم می‎توانند به تأخیر بلوغ منجر شوند، و اختلالات ژنتیکی مثل سندرم عدم حساسیت اندروژن (AIS) می‎تواند بر بلوغ تأثیر منفی بگذارد. AIS زمانی بروز می‌کند که بدن قادر به استفاده از برخی هورمون‎ها نیست.
تأخیر در بلوغ را به طور معمول می‎توان با موفقیت درمان کرد و غالب اوقات این کار با مصرف داروهای هورمونی انجام می‎شود.
بلوغ می‎تواند مرحله‌ای چالش‎برانگیز در زندگی مردمان جوان باشد، چالشی که نه فقط جسمانی بلکه عاطفی و روانی نیز است. برخورداری از حمایت اعضاء خانواده و دوستان در این برهه از زندگی بسیار اهمیت دارد./

در همین زمینه مطالعه لینک زیر در وبسایت مهرین - اخبار سلامت پیشنهاد می‎شود:
بلوغ زودرس در دختران و پسران 

Source:
Puberty in boys and girls: What is it all about?
Last reviewed Fri 27 May 2016
By Christian Nordqvist
Reviewed by Karen Gill, MD