• گروه سردبیری اخبار پزشکی امروز
• ترجمه هامیک رادیان
بیماری پنوموکوکال نوعی عفــونت است که توسط باکتری استرپتوکوکوس پنومونیا (اس. پنومونیا) که به نام پنوموکوکوس نیز شناخته می‌شود، ایجاد میگردد. عفونت می‌تواند به پنومونی (ذاتالریه)، عفونت خون (باکتریمی / سپسیس)، عفونت گوش میانی (اتیت مدیا) یا مننژیت باکتریایی منجر شود.
سازمان بهداشت جهانی (WHO) میگوید بیماری پنوموکوکال علت شمارۀ 1 مرگ و میر در میان نوزادان و کودکان زیر 5 سال است که از طریق واکسن قابل پیشگیری است.
دو نوع اصلی بیماری پنوموکوکال وجود دارد:
1) بیماری‌های پنوموکوکال غیر مهاجم
این بیماریها ممکن است به اندازۀ بیماری‌های پنوموکوکال مهاجم جدی و خطرناک نباشند و در نواحی خارج دستگاه‌های اصلی بدن و خون بروز میکنند. اس. پنومونیا می‌تواند از راه نازوفارنکس (بینی و گلو) به سیستم تنفسی فوقانی و تحتانی گسترش پیدا کند و سبب موارد زیر شود:
• اتیت مدیا - عفونت گوش میانی. التهاب گوش میانی، که به طور معمول با انباشت مایع در گوش میانی، ورم پردۀ گوش، و درد گوش همراه است. اگر پردۀ گوش سوراخ شود چرک به درون مجرای گوش تخلیه خواهد شد.
• پنومونی غیر باکتریمی - عفونت سیستم تنفسی تحتانی بدون گسترش ملموس ارگانیسم‌ها به جریان خون.
2) بیماری‌های پنوموکوکال مهاجم (IPD)
این بیماریها جدیتر از گروه اول هستند و ممکن است در دستگاه‌های اصلی بدن یا در خون بروز کنند. مثالهایی از این بیماریها شامل موارد زیر است:
• باکتریمی (سپسیس) - عفونت باکتریایی در خون است. باکتریمی به وجود باکتری زنده در خون اشاره دارد در حالی که سپسیس به معنی عفونت خون مرتبط به نشت کاپیلاری، شوک و افزایش خطر مرگ است.
• مننژیت - التهاب مننژها است. مننژها سه غشاء هستند که مغز و طناب نخاعی را پوشش می‌دهند.
• پنومومی باکتریمیک - التهاب یکی از دو ریه یا هر دوی آنها است که با وجود پنوموکوکوس در خون مشخص می‌شود.
بار بیماری پنوموکوکال
بر مبنای اعلام WHO هر ساله 1.6 میلیون مورد مرگ در سطح جهان بر اثر بیماری‌های پنوموکوکال رخ میدهد - در حدود نیمی از این موارد مرگ و میر مربوط به کودکان خردسال زیر 5 سال در کشورهای در حال توسعه است. سازمان بهداشت جهانی بیماری پنوموکوکال را به عنوان یک علت اصلی مرگ و میر و بیماری طبقه‌بندی میکند.
بر مبنای اعلام PAHO (سازمان بهداشت پان آمریکن) بیماری پنوموکوکال در هر ساعت سبب بروز دو مورد مرگ در میان کودکان زیر 5 سال می‌شود.
پنومونی پنوموکوکال گرایشی به مبتلا کردن مردم در هنگامی که بسیار خردسال یا بسیار پیر هستند، از خود نشان میدهد.
بر مبنای اعلام سازمان بهداشت جهانی، واکسیناسیون تنها ابزار در دسترس برای پیشگیری از بیماری پنوموکوکال است. WHO اضافه میکند: "توسعۀ اخیر مقاومت گسترده میکربی در برابر آنتیبیوتیکهای اصلی بر نیاز عاجل به واکسنهای مؤثر پنوموکوکال تأکید دارد."
چه کسی در خطر است؟
هر کسی ممکن است دچار بیماری پنوموکوکال شود. به هر جهت، برخی گروههای مردم بیش از دیگران در خطر ابتلا به این بیماری و عوارض آن قرار دارند.
افراد در معرض ریسک بالاتر عبارتند از:
• نوزادان و کودکان با سن پایین دو سال
• کودکان دچار یک اختلال پزشکی زیربنایی که آنها را در برابر بیماری پنوموکوکال مهاجم آسیب‌پذیرتر میکند.
• مردم دارای سنین بالای 65 سال
• کودکان نواحی فقیرنشین کشورهای در حال توسعه
• مردم دچار ضعف سیستم ایمنی مثل افراد مصرف کنندۀ داروهای سرکوب سیستم ایمنی (دوز بالای استروئیدها، شیمی درمانی)، HIV یا ایدز
• بیماران دچار بیماری‌های مزمن مثل:
• دیابت
• بیماری ریه
• بیماری قلبی
• سرطان
• بیماری کلیه
• بیماری سلول داسی شکل
• الکلیسم
• مردم مقیم در تسهیلات مراقبتی درازمدت پزشکی
• مردم دارای تاریخچۀ اختلال عملکرد طحال یا بیماری طحال
• افراد سیگاری
• افراد دارای کاشت حلزون (نوعی واسطۀ کمکی برای شنوایی)
• بیماران دچار نشت مایع مغزی نخاعی (برای مثال بر اثر شکستگی پایۀ جمجمه).
نشانه‌ها و علایم بیماری پنوموکوکال
نشانه‌ها و علایم عفونت پنوموکوکال به نوع عفونت مبتلابه بیمار بستگی دارد.
نشانه‌ها و علایم بیماری پنوموکوکال ممکن است غیر اختصاصی باشد.
شایعترین علایم و نشانه‌ها در این مورد عبارتند از:
• تب
• لرز
• تعریق
• کسالت و درد
• سردرد
• حالت ناخوشی
باکتریمی پنوموکوکال - نشانه‌ها و علایم شامل موارد زیر است:
• تب
• سردرد
• درد و کسالت عضلانی
• تند شدن ضربان قلب
• تند شدن سرعت تنفس
مننژیت پنوموکوکال - نشانه‌ها و علایم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• تب
• سردرد
• تهوع
• استفراغ
• بیخوابی
• تحریک‌پذیری
• خشکی گردن
• حمله یا تشنج
• کما در برخی از اوقات
پنومونی پنوموکوکال - نشانه‌ها و علایم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• سرفه
• تب
• مشکلات تنفسی مثل تنگی نفس یا تند تند نفس زدن
• درد قفسۀ سینه
دیگر علایم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• تهوع
• استفراغ
• سردرد
• خستگی مفرط
• درد عضلانی
اتیت میانی پنوموکوکال حاد - نشانه‌ها و علایم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• درد گوش
• تب
• استفراغ
• اسهال
• ناشنوایی موقتی
• ترشحات گوش
تشخیص بیماری پنوموکوکال
تشخیص بیماری پنوموکوکال دشوار است و ممکن است پوشش میکروبیولوژیک عفونت برای تشخیص آن ممکن نباشد. راههای مختلفی برای تشخیص ابتلا فرد به عفونت پنوموکوکال وجود دارد. نوع تست مورد استفاده به نوع نشانه‌ها و علایم بروز یافته در بیمار بستگی دارد. از آنجا که انواع دیگر باکتری میتوانند عفونت‌هایی با علایم مشابه ایجاد کنند، انجام تست ویژۀ اس. پنومونیا اهمیت دارد.
انجام تست‌های توصیف شده در زیر در این مورد در دستور کار است:
معاینۀ فیزیکی بیمار - دکتر با استتوسکپ به صداهای قفسۀ سینۀ بیمار گوش میدهد. اگر صدای متمایز شکستن شنیده شود این می‌تواند نشانهای از پنومونی باشد. پزشک در عین حال ممکن است بتواند از طریق مشاهدۀ الگوهای تنفسی و ضربان قلب بیمار قادر به تشخیص مشکل باشد.
تست فشار خون - در مردم دچار عفونتهای شدید گرایشی به افت فشار خون به چشم میخورد.
عکسبرداری اشعۀ ایکس - وجود "سایه" در عکس گرفته با اشعۀ ایکس می‌تواند نشانۀ پنومونی باشد. در عین حال ممکن است شواهدی مبنی برای وجود مایع در حفرۀ پلورال وجود داشته باشد که می‌تواند نشان دهندۀ آمفیزم باشد.
تست‌های نمونه - اگر ظن به عفونت پنوموکوکال در میان باشد، رشته‌های منفی و کشت ممکن است با استفاده از نمونه‌های گرفته شده انجام شود که باید دستکم شامل یکی از موارد زیر باشد:
• خون
• تست مایع مغزی نخاعی در سوراخ ایجاد شده در لومبار - یک نمونه از مایع مغزی نخاعی از ناحیۀ پایۀ ستون فقرات بیمار گرفته شده و برای وجود باکتری بررسی می‌شود. اگر در این مایع افزایش میزان سلولهای سفید خون / یا باکتری یافت شود به این معنی خواهد بود که بیمار دچار مننژیت است.
• خلط
• مایع پلورال یا اسپیرۀ ریه
• مایع مفصل
• استخوان
• مایع پریتونئال
• نمونههایی از دیگر بافتها یا آبسهها
ایدهآل آن است که نمونه قبل از شروع درمان آنتیبیوتیکی گرفته شود اما در عین حال این موضوع مهم است که هیچ گونه تأخیری در درمان با آنتیبیوتیک صورت نگیرد.
عفونتهای غیر مهاجم
تست‌های آزمایشگاهی در صورتی که بیمار دچار کانجانکتیویت یا اتیت میانی باشد معمولاً انجام نمیگیرند مگر اینکه بیمار دچار تب شدید بوده یا بیش از حد ناخوش باشد.
پیشگیری از بیماری پنوموکوکال
در حال حاضر 90 گونۀ مختلف استرپتوکوکوس پنومومنیا شناخته شده شده است. هیچ واکسنی که بتواند در مقابل تمامی انواع آن مصونیت ایجاد کند وجود ندارد. به هر جهت، سه واکسن برای کمک به پیشگیری عفونت همراه با شایعترین گونهها یعنی PCV7, PCV10 and PPS23 در دسترس است.
ریسک عفونت را به ویژه در کودکان خردسال و مخصوصاً نوزادان میتوان با استفاده از واکسنی به نام پریوینار به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش داد. در تعدادی از کشورهای سراسر جهان این واکسن به طور رایگان در اختیاز نوزادان قرار داده می‌شود.
واکسن دیگری به نام پنوموواکس 23، به محافظت دیگر گروههای سنی کمک میکند و مانع از ابتلا مردم به برخی از واگیردارترین گونه‌های بیماری در بزرگسالان می‌شود.
واکسن پنوموکوکال کونژوگه (PCV)
هر بچۀ در سن زیر دو سال باید به عنوان بخش روتین ایمنیسازی دوران کودکی PCV بگیرد. در متن یک جدول ایمنیسازی ملی، سه دوز از آن باید کافی باشد. در خارج از این بستر چهار دوز توصیه می‌شود.
بسیاری از نوزادان نخستین دوز واکسن را در سن 2 تا 3 ماهگی میگیرند. دوز دوم و سوم با یک تا دو ماه فاصله به بچه داده می‌شود. یک دوز تقویتی را نیز میتوان در سال دوم زندگی کودک به وی داد.
در حدود 10 درصد بچه‌ها دچار مقداری سرخی و ورم در ناحیۀ تزریق و تب خفیف می‌شوند - این علایم به طور معمول به سرعت از بین میروند.
انتقال بیماری پنوموکوکال
اس. پنومونیا بیشتر در گلو و بینی (نازوفانرکس) نوزادان و کودکان خردسال یافت می‌شود. در عین حال امکان دارد که در نازوفارنکس افراد بزرگسال نیز وجود داشته باشد اما احتمال آن کمتر است.
باکتریوم به واسطۀ ترشحات تنفسی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود - در صورتی که عطسۀ فرد یا سرفۀ او به افراد دیگر پاشیده شود امکان سرایت بیماری وجود دارد.
امکان آلودگی از طریق مصرف غذا یا آب آلوده وجود ندارد. باکتری فقط از طریق ذرات آب معلق در هوا انتقال پیدا میکند.
در اغلب موارد باکتری سبب بروز علایم نمیشود زیرا سیستم ایمنی فرد سالم عفونت را از طریق دفع از گلو یا دیگر بخش‌های بدن متوقف میکند.
اگر فرد دچار ضعف سیستم ایمنی باشد باکتری شانس بیشتری برای حرکت از گلو به درون ریهها، خون، سینوسها، گوش میانی یا مغز دارد و می‌تواند باعث بروز عفونت جدی‌تری شود.
درمان بیماری پنوموکوکال
حتی در صورت درمان مناسب و زودهنگام هنوز احتمال بروز برخی عوارض بالقوه جدی و کشنده از ناحیۀ عفونت پنوموکوکال وجود دارد.
اتیت میانی
نیاز به درمان با آنتیبیوتیک دارد.
پنومونی باکتریایی
با آنتیبیوتیک درمان می‌شود.
عفونتهای مهاجم پنوموکوکال
دکتر معمولاً بـرای عفونتهای مهاجم پنوموکوکال آنتیبیوتیک تجویز میکند. اگر عفونت خفیف باشد از آنتیبیوتیکهای خوراکی استفاده می‌شود.
عفونتهای جدی نیاز به آنتیبیوتیکهای تزریق داخل وریدی دارد.
دکتر ممکن است ترکیبی از آنتیبیوتیکهای مختلف را در مود اس. پنومونیای مقاوم شده به درمان تجویز کند. بروز گونه‌های مقاوم پنوموکوکال در سالهای اخیر درمان را دشوارتر میکند و زمان بستری بیمار در بیمارستان و همچنین احتمال استفاده از درمان‌های جایگزین پرهزینه را افزایش میدهد.
بیماران دچار عفونت جدی در بیمارستان بستری می‌شوند تا بتوان حمایتهای پزشکی لازم را در اختیار آنان قرار داد.
کارشناسان میگویند که رشد مشکل مقاومت آنتیبیوتیکی تأکید بیشتری را بر نیاز به پیشگیری از بیماری پنوموکوکال از طریق واکسیناسیون مطرح میکند./
Source:
What is Pneumococcal Disease?
By The MNT Editorial Team
Last updated Tue 5 January 2016
نظرات (0)