• مایو کلینیک
• ترجمه هامیک رادیان
شپش سر حشره کوچکی است که از خون جمجمه انسان تغذیه میکند. شپش سر اغلب اوقات به کودکان لطمه میزند و معمولاً نتیجۀ انتقال شپش از موی کسی به دیگری است.
هجوم شپش سر نشانۀ فقر بهداشتی یا عدم رعایت نظافت در محیط زندگی نیست. شپش سر حامل بیماری‌های باکتریایی یا عفونی نیز نیست.
[مطالب این مقاله:]
• علایم شپش سر
• علل شپش سر
• تشخیص شپش سر
• درمان شپش سر
علایم شپش سر
فرد ممکن است از آلودگی خود به شپش آگاه نباشد. به هر حال نشانه‌ها و علایم این آلودگی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
• خارش. خارش جمجمه، گردن و گوش‌ها شایعترین علامت شپش سر است. این واکنشی آلرژیک نسبت به بزاق ترشح شده توسط شپش است. وقتی کسی برای اولین بار به شپش سر آلوده می‌شود، خارش ممکن است به مدت دو تا شش هفته پس از آلودگی بروز نکند.
• شپش روی جمجمه. شپش‌ها ممکن است قابل رویت باشند اما مشخص کردن آنها به دلیل ریز بودنشان، اجتناب آنها از نور و حرکت سریع دشوار است.
• تخمک‌های شپش روی محور مو. تخمک‌ها به استوانه موی سر میچسبند. دیدن تخمکگذاری شپش‌ها به دلیل اینکه بسیار ریز هستند ممکن است دشوار باشد. سادهترین حالت مشخص کردن آنها زمانی است که در اطراف گوش و خط موی روی گردن ظاهر می‌شوند. مشخص کردن تخمک‌های خالی شده ممکن است آسانتر باشد زیرا رنگ روشنتری داشته و از جمجمه فاصلۀ بیشتری دارند. در هر حال وجود تخمک‌ها لزوماً نشان دهندۀ آلودگی فعال شپش نیست.
چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
در صورتی که فرد مظنون به ابتلاء خود یا بچه خویش به آلودگی شپش سر باشد باید پیش از آغاز درمان به پزشک مراجعه کند. مطالعات نشان دادهاند که بسیاری از کودکان در مورد ابتلاء به شپش سر با داروهای غیر نسخه‌ای تحت درمان قرار گرفتهاند حال آنکه آنان دچار آلودگی فعال شپش سر نبودهاند.
چیزهایی که اغلب با تخم شپش اشتباه گرفته می‌شوند عبارتند از:
• تخمک‌های مرده یا خالی آلودگی پیشین با شپش سر
• شوره
• باقی ماندههای محصولات مرتبط به مو
• رشتههای بافت موی مرده بر روی محور مو
• بافت پوسته داده، کثافات یا دیگر مواد زائد
• دیگر حشرات ریزی که در موی سر یافت می‌شوند
علل شپش سر
شپش سر یک حشره به رنگ برنزی یا زردرنگ با اندازهای حدود دانه توت فرنگی است. شپش سر از خون انسان در ناحیه جمجمه تغذیه میکند. شپش ماده یک مادۀ چسبنده تولید میکند که هر تخمک را به یک تار مو میچسباند. هر تخمک شپش تقریباً به فاصلۀ چهار میلیمتر از پایه مو به آن میچسبد، محیطی که دمای ایدهآل را برای رشد تخمک فراهم میکند.
چرخه زندگی شپش سر
تخمک شپش پس از هشت یا نُه روز کامل می‌شود. وقتی شپش در حالت نابالغ ظاهر می‌شود نیمف (نوزاد حشره) نامیده می‌شود. نیمفها پس از گذشت 12 روز به شپش بالغ تبدیل می‌شوند و شپش بالغ می‌تواند به مدت سه تا چهار هفته به زندگی خود ادامه دهد.
انتقال شپش سر
شپش‌های سر میخزند اما قادر به جهیدن یا پریدن نیستند. اغلب موارد انتقال شپش سر از فردی به فرد دیگر از راه تماس مستقیم صورت میگیرد. بنابراین انتقال شپش سر اغلب اوقات در میان اعضاء خانواده یا در میان کودکان بر اثر تماس زیاد در محیط مدرسه یا بازی اتفاق میافتد.
انتقال غیر مستقیم کمتر محتمل است اما شپش می‌تواند از طریق اقلام فهرست زیر از کسی به دیگری انتقال یابد:
• کلاه و شال سر
• برس و شانه
• لوازم مو
• هدفون
• بالش
• اثاثیه منزل
• حوله
انتقال غیر مستقیم در عین حال ممکن است بر اثر بسته‌بندی یا قرار دادن لباسها در کنار هم بروز نماید.
حیوانات خانگی مثل سگها و گربهها نقشی در گسترش شپش سر ندارند.
ریسک فاکتورهای شپش سر
از آنجا که شپش سر مقدمتاً از طریق تماس سر با سر منتقل می‌شود، ریسک انتقال در میان کودکانی که با یکدیگر بازی یا در محیط مدرسه تحصیل میکنند در بالاترین حد است. در سطح ایالات متحد آمریکا موارد شپش سر اغلب اوقات در میان کودکان دورۀ پیش‌دبستانی تا متوسطه بروز میکند.
عوارض شپش سر
اگر کودک جمجمه دچار خارش خود را که به شپش سر آلوده شده است بخاراند این احتمال هست که پوست سر دچار ترک یا شیار شده و عفونت ایجاد گردد.
پیشگیری از شپش سر
پیشگیری از گسترش شپش سر در میان کودکانی که در تسهیلات مراقبتی کودکان و مدارس حضور دارند کار دشواری است زیرا در میان این گروه از بچهها تماس بسیاری هست، و شانس انتقال غیر مستقیم از طریق اقلام شخصی جزئی است.
به هر حال همیشه کار مفیدی است که کودکان لباس‌های خود را به چوب لباسیهای مجزا آویزان کنند و از شانه، برس، کلاه و شال به طور مشترک استفاده نکنند.
تشخیص شپش سر
بر مبنای اعلام راهنمای "آکادمی آمریکایی بیماری‌های کودکان"، استاندارد طلایی تشخیص آلودگی شپش سر فعال شناسایی نیمف زنده یا شپش بالغ است.
دستورالعمل مورد اشاره معاینۀ موی خیس چرب شده با برخی محصولات به عنوان حالت دهندۀ استاندارد مو را توصیه میکند. پزشک موی بچه را با استفاده از یک شانه با کشیدن آن از سمت جمجمه به انتهای مو به دقت شانه میکند. اگر هیچ شپش زندهای یافت نشود پزشک احتمالاً کل روند معاینه مزبور را در موقعیت دیگری تکرار خواهد کرد.
شناسایی تخمک‌ها
پزشک در عین حال تخمک‌های شپش را در میان موهای بچه جستجو خواهد کرد. برای انجام این کار پزشک از یک چراغ مخصوص استفاده میکند که نور آن باعث می‌شود تا تخمک‌ها به رنگ آبی نمایان شوند. اما شناسایی تخمک‌ها لزوماً تأیید کننده تشخیص وجود آلودگی فعال نخواهد بود.
تخمک زنده برای جوجهکشی نیاز به آن دارد که نزدیک به جمجمه باشد. تخمکهایی که به فاصلۀ 6 میلی‌متری جمجمه یافت می‌شوند احتمالاً مرده یا خالی هستند. تخمک‌های مظنون را می‌توان برای شناسایی زنده بودن آنها زیر میکروسکپ بررسی کرد که شواهدی در مورد احتمال وجود آلودگی فعال به دست می‌دهد.
اگر هیچ تخمک زندهای یافت نشود، آنها احتمالاً تخمکهایی هستند که از آلودگی قبلی باقی ماندهاند و شاهدی برای وجود آلودگی فعال محسوب نمیشوند.
درمان شپش سر
پزشک برای درمان احتمالاً یک داروی غیر نسخه‌ای توصیه میکند که شپش‌ها و برخی از تخمک‌ها را از بین میبرد. این داروها نمیتوانند تخمک‌های اخیراً ایجاد شده را از بین ببرند. بنابراین تکرار درمان در زمان مناسب به طور معمول برای کشتن نیمفها پس از سر درآوردن از تخمک و پیش از تبدیل آنها به شپش بالغ لازم خواهد بود.
برخی تحقیقات عنوان میکنند که تکرار درمان به فاصلۀ 9 روز پس از درمان اول زمان ایدهآل برای درمان دوم محسوب می‌شود، اما جدولبندیهای زمانی دیگری نیز برای درمان وجود دارد.
داروهای غیر نسخه‌ای
داروهای غیر نسخه‌ای بر مبنای پیریترین تولید می‌شوند، یک عصارۀ شیمیایی مشتق از گل کریسانتموم که برای شپش‌ها سمی محسوب می‌شود. مردم باید پیش از استفاده از دارو موهای کودک را با شامپوی فاقد حالت دهنده بشویند. آب کشیدن سر بچه با سرکه سفید پیش از شستشو می‌تواند به حل شدن چسبی که تخمک‌ها روی استوانه تار مو میمالند کمک کند. مردم باید دستورالعمل استعمال دارو را به دقت مراعات کرده و پس از پایان استفاده از دارو سر بچه را درون سینک با آب گرم آبکشی کنند.
داروهای غیر نسخه‌ای در این مورد شامل موارد زیرند:
• پرمترین (نیکس). پرمترین یک ورسیون صناعی پیریترین است. عوارض جانبی ناشی از استعمال این دارو سرخی و خارش جمجمه را شامل می‌شود.
• پیریترین همراه مواد افزوده. در این داروی غیر نسخه‌ای پیریترین با مادۀ شیمیایی دیگری که باعث تقویت اثر سمی این دارو می‌شود ترکیب میگردد. عوارض جانبی در این مورد شامل خارش و سرخی جمجمه است. استفاده از پیریترین در صورت وجود آلرژی در کودک نسبت به کریسانتموم یا راگ‌وید مجاز نیست.
داروهای نسخه‌ای
در برخی مناطق جغرافیایی شپش‌ها در برابر داروهای غیر نسخه‌ای مقاوم شدهاند. همچنین این احتمال وجود دارد که درمان با داروهای غیر نسخه‌ای بر اثر کاربرد غلط مثل عدم تکرار درمان در زمان مناسب، موفق نباشد.
اگر داروی غیر نسخه‌ای حتی در صورت کاربرد درست با توفیق همراه نشود آنگاه پزشک داروهای نسخه‌ای مانند موارد فهرست زیر را تجویز خواهد کرد:
• بنزیل الکل (الیسفیا). این محصول برای شپش‌ها سمی نیست اما آنها را از طریق محروم کردن از دریافت اکسیژن میکُشد. عوارض جانبی این دارو خارش و سرخی جمجمه را شامل می‌شود. کاربرد بنزیل الکل برای ضد عفونی دستگاه‌های پزشکی نشان داده شده است که سبب ایجاد تشنج و دیگر واکنش‌های شدید در نوزادان تازه به دنیا آمده می‌شود. بنابراین درمان شپش با استفاده از بنزیل الکل برای استفاده در مورد بچههای سنین زیر 6 ماه تأیید نمیشود.
• مالاتیون (اُواید). مالاتیون برای استفاده در مورد مردم در سنین 6 ماهه و بیشتر تأیید شده است. این شامپوی دارویی برای شستشوی سر استفاده می‌شود، پس از مالیدن به مو به حال خود رها می‌شود تا به صورت طبیعی خشک گردد و آنگاه سر پس از گذشت هشت تا دوازده ساعت شستشو می‌شود. این دارو مقدار قابل توجهی الکل دارد بنابراین نباید همراه سشوار یا در نزدیکی منابع گرمایشی مورد استفاده قرار گیرد.
• لیندان. این شامپوی دارویی دارای ریسک عوارض جانبی شدید شامل تشنج است و صرفاً زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که درمانهای دیگر کارآیی نداشته باشند. داروی مزبور از سوی "آکادمی آمریکایی بیماری‌های کودکان" برای استفاده در مورد کودکان توصیه نمیشود. FDA هشدار می‌دهد که از این دارو نباید در مورد افراد با وزن زیر 50 کیلوگرم، زنان باردار یا شیرده یا دارای سابقه تشنج یا مبتلاء به عفونت HIV استفاده کرد.
سبک زندگی و مداوای خانگی
اگر کسی ترجیح دهد که از دارو برای آلودگی شپش سر استفاده نکند وی می‌تواند کاربرد درمان خانگی را جایگزین این کار کند. اگر نه هیچ، دستکم شواهد بالینی اندکی در مورد اثربخشی چنین درمانهایی در دست است.
شانه کردن موی خیس
شانه کردن موی خیس با شانه مناسب باعث جدا شدن شپش‌ها و برخی تخمک‌ها از مو می‌شود. تحقیق در مورد اثربخشی این روش با نتایج قطعی همراه نبوده است.
مو باید خیس باشد و فرد باید از چیزی مثل حالت دهنده مو برای چرب کردن آن استفاده کند. در هر بار مو را باید دستکم دو بار از سمت جمجمه به سمت نوک تار مو شانه کرد. این فرآیند باید هر سه تا چهار روز یک بار به مدت چند هفته ادامه یابد - دستکم تا دو هفته پس از آنکه هیچ شپشی رویت نشود.
روغنهای ضروری
مطالعات بالینی در مقیاس کوچک عنوان کردهاند که روغن طبیعی برخی گیاهان دارای اثرات سمی بر روی شپش و تخمک‌های آن است. این محصولات شامل موارد زیرند:
• روغن درختچه چای
• روغن رازیانه
• زوغن یلانگ یلانگ
• نرولیدول، ترکیبی شیمیایی که در روغن بسیاری از گیاهان وجود دارد
این محصولات تحت تنظیمات نظارتی FDA قرار ندارند.
عوامل خفقان‌آور
برخی فرآوردههای خانگی برای درمان آلودگی شپش سر استفاده می‌شود. توجیه قضیه این است که مواد مزبور مانع از دسترسی شپش‌ها و تخمک‌های در حال باروری آنها از هوا می‌شوند. فرآورده مورد بحث را به موها میمالند، سر را با یک کلاه حمام می‌پوشانند و در طول شب به حال خود میگذارند. محصولات مورد استفاده به این منظور موارد زیر را شامل می‌شوند:
• مایونز
• روغن زیتون
• کره
• نفتالین
یک مطالعه آزمایشگاهی به این نتیجه رسیده است که از جمع موارد مزبور فقط نفتالین در کشتن تعداد قابل توجهی از شپش‌ها مؤثر بوده است. شواهد بالینی اندکی در مورد اثربخشی چنین درمانی در دسترس است، و نیز این موضوع روشن نیست که اثرات گزارش شده مربوط به تأثیرات ناشی از استفاده از خود محصول بوده یا نتیجۀ شستشوی مکرر موها برای زودودن آثار استفاده از مادۀ مزبور.
دهیدراسیون
یک گزینه دیگر در این مورد استفاده از یک دستگاه ایجاد کننده هوای گرم برای تلاش در راستای کشتن شپش سر و تخمک‌های آنها از طریق ایجاد کمآبی است. استفاده از این روش نیاز به متخصص کارآزموده دارد و در حال حاضر ماشین مزبور در مراکز حرفهای درمان شپش سر در دسترس است.
ماشین مزبور از هوایی خنکتر از هوای ایجاد شده توسط اکثر خشککنها با جریانی بسیار بالاتر برای کشتن شپش‌ها از طریق خشک کردن آنها استفاده میکند. برای انجام این روش نباید از دستگاه‌های خشک کن موی سر استفاده شود زیرا جریان هوای ایجاد شده توسط آنها بیش از حد گرم بوده و می‌تواند به سوختگی جمجمه منجر گردد.
محصولات خطرناکی که باید از آنها اجتناب کرد
از مواد قابل اشتعال مثل نفت سفید یا بنزین هرگز نباید برای کشتن شپش‌ها یا زدودن تخمک‌های آنها استفاده کرد.
وسایل نظافت خانه
شپش‌ها معمولاً در صورت عدم تغذیه روزانه از جمجمه زنده نمیمانند و تخمک‌های آنها نیز در صورتی که جوجهکشی در دمای نزدیک به سطح جمجمه صورت نگیرد قادر به ادامه حیات نیستند. بنابراین شانس بقاء شپش‌ها در اقلام مربوط به خانوار اندک است.
به عنوان یک پرهیز مردم باید اقلام مورد استفاده توسط فرد آلوده در طول یکی دو روز گذشته را به دقت تمیز کنند./
Source:
Head lice
Mayo Clinic
April 24, 2018
